Het geheim van kunstenaar Jan Worst

Ik ben ingedeeld bij de eerste shift, die het atelier van Jan Worst mag komen bekijken.
Het adres, Pelsterstraat 37, blijkt een oude school te zijn, de vroegere HBS, waarin thans kunstenaars hun talenten ontplooien. Over de brede trap, waarover vroeger honderden jonge mensen op en neer holden, klimmen nu niet meer zo vlug ter been zijnde Singeldorpers naar boven. De eerste groep telt ongeveer 18 mensen.

Jan Worst ontvangt ons vriendelijk en is al snel in de weer om stoelen uit aanpalende kamers aan te slepen. Staande voor zijn uitgestalde schilderijen word ik meteen gegrepen door de omvang, de kleurenpracht, de gedetailleerdheid, en de prachtige vrouwen die zijn werken bevolken.

Omdat wij mensen altijd alles onmiddellijk willen duiden en in vakjes willen plaatsen schiet mij ‘magisch realisme’ te binnen, maar dat dekt de lading niet helemaal.

Wij scharen ons om Jan heen, die zijn verhaal gaat vertellen. Hij werd geboren in Heerenveen (1953). Hij tekende graag en goed. Zijn vader liet zijn werk zien aan de schilder Boele Bregman, die er enthousiast op reageerde. Vader Worst vond het goed dat Jan naar de Kunstacademie Minerva ging, maar dan niet naar de ‘vrije richting’ maar voor het MO diploma, zodat Jan in ieder geval een vak leerde en voor de klas kon staan. Aldus geschiedde, maar Jan vond voor de klas staan maar niks. Hij wilde schilderen. Het was de tijd van de BKR (Beeldende Kunstenaars Regeling). Jan was productief en maakte veel werk. Geen kwaad woord van hem over die regeling. 

Zijn eerste tentoonstelling was in Pictura, hier in stad. Van de 10 tentoongestelde werken verkocht hij er gelijk 5. Eigenlijk is het sedert die tijd alleen maar excelsior gegaan. Na Pictura volgde Museum Appingedam, daarna Amsterdam (Torch) en via Amsterdam begon de wereldwijde zegetocht. Galeries in Turijn, Rome, New-York, Milaan zaten hem op de nek om maar te leveren. 

De verdeling van de opbrengsten tussen kunstenaar en galerie is fifty-fifty. Een galerie ziet de kunstenaar al snel als melkkoe en dat ging Jan zeer tegenstaan. ‘Ik werd een fabriek,’ zegt hij. ‘En daarvan raakte ik lichtelijk in paniek. Hoe kan ik aan die vraag voldoen als ik soms wel een jaar lang aan een schilderij werk. Mijn werk is uiterst gedetailleerd en precies.’ 

Hij laat ons de fijne penselen zien waarmee hij schildert. Niet de boenders waarmee bijv. Karel Appel of Jan Cremer de verf in klodders op papier smijten.
Hij schakelde terug, en dat kon ook, omdat hij inmiddels veel had verdiend. 

Wat zie je als je voor zijn werken staat? Op veel daarvan komt een mooie vrouw voor en ook heel vaak een jongetje dat toekijkt, tegen de achtergrond van een wandtapijt met uitbundige historische taferelen. Het brengt vervreemding teweeg. De hedendaagse glamourwereld geplaatst tegen een historische setting. Voorbeeld: een aantrekkelijke vrouw, alsof het een foto is uit een glossy magazine, ligt loom uitgestrekt op een bank met als achtergrond een wandtapijt waarop de aartsengel Michaël en Satan strijd voeren. Hier geen jongetje maar een meisje dat vanuit een hoekje van het grote schilderij nieuwsgierig toekijkt.

De werken van Jan Worst roepen vragen op, intrigeren, en dat maakt ze kennelijk zo gewild. Er zit een voyeuristisch element in. De grote overzichtstentoonstelling A curious universe in 2023 met 45 werken in Museum More te Gorsel trok heel veel mensen.

Ook wij vuren onze vragen op hem af. Wat willen die fraaie vrouwen zeggen? Wat het toekijkende jongetje? Uit welke innerlijke bronnen put Jan voor zijn werk? Wat houdt zich schuil in hem? 

Hij lacht minzaam. Laat zich niet uit de tent lokken. Wel is hij stellig op de vraag of zijn werken iets met commentaar op de samenleving van doen hebben. ‘Absoluut niet,’ zegt hij, ‘daar doe ik niet aan.’ Natuurlijk wordt de oerhollandse vraag gesteld: wat kost zoiets? De prijs van een schilderij is afhankelijk van het formaat, globaal vanaf € 20.000 à 30.000.

Jan maakt geen deel uit van een groep of kring. Heeft geen navolgers. Hij heeft, zegt hij, veel geleerd van Matthijs Röling. De ontwikkeling die hij zelf als schilder doormaakt is dat hij steeds preciezer wordt met steeds meer aandacht voor het detail.

Wij staken onze pogingen om het geheim van Jan Worst bloot te leggen. In plaats daarvan drinken wij een glaasje en verlustigen ons aan het moois om ons heen met de schilder zelf in het midden.

Wij dalen de trappen af, het was een mooie namiddag.

Atze van Wieren, september 2025